مجله پزشکی
بهترین پانسمان زخم سوختگی و درمان آن
فهرست مطالب
آخرین مطالب
درباره ما
شرکت بنیان تجارت تجر در سال 2010 با هدف ایجاد تغییر و تحول در صنعت تجهیزات پزشکی فعالیت رسمی خود را آغاز نمود.
سوختگی یکی از شایع‌ترین آسیب‌های پوستی است که می‌تواند در اثر گرما، مواد شیمیایی، برق یا تابش نور خورشید ایجاد شود. این نوع زخم‌ها بسته به شدت و عمق، از قرمزی ساده تا تخریب عمیق بافت‌های پوست و حتی لایه‌های زیرین متغیر هستند. پانسمان سوختگی نقش کلیدی در تسریع روند بهبودی، جلوگیری از عفونت و کاهش درد دارد. انتخاب روش مناسب برای هر درجه سوختگی (۱، ۲ یا ۳) در منزل می‌تواند روند درمان را به‌طور چشمگیری بهبود بخشد.
در این مقاله، با روش‌های خانگی و تخصصی پانسمان سوختگی، انواع زخم‌های سوختگی، نحوه انجام پانسمان در منزل و زمان تعویض آن آشنا خواهید شد. هدف ما ارائه راهنمایی دقیق و حرفه‌ای برای مدیریت زخم‌های سوختگی با استفاده از منابع معتبر است.
🔴 هشدار مهم:
تمامی مراحل درمان زخم‌ها و ضایعات ناشی از سوختگی باید صرفاً تحت نظر مستقیم پزشک یا متخصص درمان زخم انجام شود. هرگونه خوددرمانی یا اقدام بدون مشاوره تخصصی ممکن است منجر به گسترش آسیب، ایجاد عوارض جانبی یا تأخیر در روند بهبود گردد.
مطالب ارائه‌شده در این بخش صرفاً جنبه آموزشی و اطلاع‌رسانی عمومی دارند و به‌هیچ‌وجه جایگزین توصیه‌های تخصصی کادر درمان نیستند. لطفاً پیش از به‌کارگیری هر یک از روش‌ها یا نکات ذکرشده، با پزشک معالج خود مشورت نمایید.
پانسمان سوختگی چیست و چرا اهمیت دارد؟
پانسمان سوختگی به معنای پوشاندن زخم با مواد استریل یا تخصصی برای محافظت از محل آسیب‌دیده، جلوگیری از عفونت و تسریع فرآیند بهبودی است. اهمیت پانسمان سوختگی در موارد زیر خلاصه می‌شود:
- جلوگیری از عفونت: زخم‌های ناشی از سوختگی به دلیل آسیب به لایه محافظ پوست، وبعضا لایه های زیرین مستعد عفونت هستند.
- تسریع بهبودی: پانسمانهای نوین با ایجاد محیط مرطوب، بازسازی سلول‌های پوستی را تسهیل میکنند.
- کاهش درد: پانسمانهای خنک‌کننده و ژل‌دار می‌توانند درد و التهاب را کاهش دهند.
- جلوگیری از تشکیل اسکار: پانسمان مناسب مانع از خشک شدن زخم و تشکیل پوسته‌های ضخیم و بافت مرده می‌شود که روند ترمیم را به تاخیر انداخته و می‌تواند به اسکار منجر شود.
آیا پانسمان زخم سوختگی همیشه لازم است؟
پانسمان مناسب از زخم در برابر باکتری‌ها و آلودگی‌ها محافظت میکند، رطوبت لازم را حفظ میکند و از تماس زخم با عوامل خارجی مانند لباس یا گرد و غبار جلوگیری میکند. در برخی موارد سطحی، ممکن است نیازی به پانسمان نباشد، اما در بیشتر موارد، پوشش مناسب باعث تسریع بهبودی می‌شود.
انواع زخم‌های سوختگی و درجه‌بندی آنها
شناخت انواع سوختگی و درجه‌بندی آنها، برای انتخاب بهترین نوع پانسمان و تعیین لزوم مراجعه به پزشک ضروری است. سوختگی‌ها بر اساس عمق آسیب به بافت‌های پوست به سه دسته اصلی تقسیم می‌شوند:
- سوختگی درجه ۱: قرمزی و درد سطحی (مثلا آفتابسوختگی)
این نوع سوختگی تنها لایه بیرونی پوست (اپیدرم) را تحت تأثیر قرار می‌دهد. علائم شامل قرمزی، درد خفیف و تورم جزئی است. آفتابسوختگی یک نمونه رایج این نوع سوختگی محسوب می‌شود. سوختگی درجه یک تاول ندارد و مدت زمان بهبود آن معمولا ۷ تا ۱۰ روز است، بدون باقی ماندن جای زخم. خنک کردن با آب ولرم، استفاده از مرطوب‌کننده‌های ملایم و پانسمان سبک در صورت نیاز درمان‌های پیشنهادی برای این نوع سوختگی هستند.
سوختگی درجه ۲: همراه با تاول، حساسیت شدید، درد زیاد
سوختگی درجه دوم، لایه بالایی پوست (اپیدرم) و بخشی از لایه زیرین (درم) را درگیر میکند. این نوع سوختگی به دو زیردسته سطحی و عمقی تقسیم می‌شود:
- سوختگی درجه ۲ سطحی: در این نوع پوست محل سوختگی به‌شدت قرمز بوده، بسیار دردناک و حساس به لمس است و معمولا مرطوب به نظر می‌رسد. مشخصه اصلی این نوع سوختگی، تشکیل تاول‌های پر از مایع است. البته معمولا طی ۲ تا ۳ هفته بدون اسکار قابل توجه بهبود می‌یابد.
- سوختگی درجه ۲ عمقی: در این نوع سوختگی پوست ممکن است قرمز، سفید، یا حتی لکه‌لکه شود و تاولها نیز بزرگ یا ترکیده باشند و بافت پوست خشک‌تر و مومی‌تر به نظر برسد. همچنین به دلیل آسیب به پایانه‌های عصبی، ممکن است درد کمتری احساس شود. بهبودی زخم چندین هفته طول می‌کشد و احتمال تشکیل اسکار وجود دارد.
تماس طولانی با آب داغ، سوختگی با بخار، تماس با شعله آتش از نمونه‌های سوختگی درجه ۲ هستند. درمان پیشنهادی برای سوختگی درجه ۲ بسته به نوع آن، شستشو با آب خنک و استفاده از پانسمانهای مرطوب و تخصصی است. در موارد شدید مراجعه به پزشک توصیه می‌شود.
سوختگی درجه ۳
این نوع سوختگی به تمام لایه‌های پوست و گاهی بافت‌های زیرین (لایه ی چربی، بافت عضلانی) آسیب می‌رساند. تماس طولانی با شعله مستقیم، برق گرفتگی و تماس با مواد شیمیایی سوزاننده از عوامل ایجاد سوختگی درجه ۳ هستند. پوست ممکن است سفید، سیاه یا چرمی به نظر برسد و به دلیل تخریب اعصاب، دردی احساس نشود، اما گاهی در اطراف آن درد وجود دارد. در سوختگی درجه سه معمولا تاولی دیده نمی‌شود. درمان و بهبودی این سوختگی هفته‌ها تا ماه‌ها زمان نیاز دارد و اغلب نیازمند جراحی، پیوند پوست و استفاده از پانسمانهای پیشرفته است.
| درجه سوختگی | لایه‌های آسیب‌دیده | علائم | مدت زمان بهبودی | نیاز به درمان تخصصی |
| درجه ۱ | اپیدرم | قرمزی، درد خفیف | ۷-۱۰ روز | خیر |
| درجه ۲ | اپیدرم و درم | تاول، درد شدید | ۲-۳ هفته | گاهی |
| درجه ۳ | تمام لایه‌ها | پوست سفید/سیاه، بی‌حسی | چندین ماه | بله |
چرا پانسمان صحیح در درمان مؤثر است؟
پانسمان سوختگی بیش از یک پوشش ساده است؛ یک جزئی حیاتی در فرایند بهبودی است. نقش پانسمانهای نوین برای سوختگی در درمان مؤثر به شرح زیر است:
- حفظ رطوبت زخم: زخم برای ترمیم به کمک مهاجرت سلول‌ها، نیاز به محیطی مرطوب دارد. پانسمانهای مناسب با حفظ رطوبت، از خشک شدن زخم و اختلال در فرایند التیام جلوگیری میکنند. (پانسمانهای نوین مانند هیدروژل و هیدروکلوئید محیط مرطوبی ایجاد میکنند که برای بازسازی سلول‌های پوستی ضروری است.)
- جذب اگزودا (ترشحات): زخم‌های سوختگی، به ویژه تاولدار و عمیق، ترشحات زیادی دارند. پانسمانهای جاذب مانند فوم‌ها و فوق جاذب‌ها، این ترشحات را جذب کرده و از خیساندن پوست اطراف زخم و ایجاد بستر برای رشد باکتری‌ها جلوگیری میکنند.
- محافظت از بافت‌های جدید: پانسمان از بافت‌های ظریف و تازه تشکیل شده در برابر اصطکاک، فشار و آسیب فیزیکی محافظت میکند.
- ایجاد سد میکروبی: یک پانسمان استریل و مناسب، مانع از ورود باکتری‌ها و سایر میکروارگانیسم‌ها به زخم می‌شود و خطر عفونت را به شدت کاهش می‌دهد.
- کاهش درد و التهاب: برخی پانسمان‌ها حاوی مواد تسکین‌دهنده درد یا ضدالتهاب هستند که به کاهش ناراحتی بیمار کمک میکنند.
- کاهش اسکار: استفاده از پانسمانی که رطوبت را حفظ کند، از خشکی زخم و تجمع فیبرین جلوگیری میکند و در نتیجه احتمال تشکیل اسکار را کاهش می‌دهد.
ضمن اینکه برخی از پانسمانهای شفاف امکان مشاهده و ارزیابی زخم را بدون نیاز به برداشتن کامل پانسمان فراهم میکنند. همچنین در سوختگیهای وسیع یا عفونی، پانسمان مناسب می‌تواند به کنترل بوی نامطبوع ناشی از زخم کمک کند.
انواع پانسمان مخصوص سوختگی برای انواع زخم
در درمان سوختگیهای سطحی تا عمیق، از انواع مختلف پانسمانهای پیشرفته استفاده می‌شود. رایج‌ترین آنها عبارتند از:
- پانسمان ژل‌دار (هیدروژل): با خاصیت خنک‌کنندگی، درد را تسکین داده و برای سوختگیهای خشک یا درجه ۲ ایده‌آل است. به‌صورت ورقه یا ژل قابل استفاده است و با تأمین رطوبت مورد نیاز، به بهبود زخم‌های خشک نیز کمک میکند.
- پانسمان عسل (مانوکا): دارای خواص ضدباکتریایی و مرطوبکننده، برای سوختگیهای سطحی و متوسط مناسب است. به‌صورت ژل یا گاز عسل موجود است و در حفظ بافت گرانوله ارغوانی نیز نقش مؤثری دارد.
- پانسمان ضدعفونی‌کننده (نقره‌دار یا یددار): مثل پانسمانهای حاوی نقره (Acticoat) یا کادوسومر ید، با خاصیت ضدمیکروبی برای زخم‌های عفونی یا سوختگیهای عمیق طراحی شده‌اند.
- پانسمان کلاژن: به بازسازی بافت کمک میکند و برای سوختگیهای عمیق یا زخم‌هایی با بهبودی کند (مثل درجه ۳) استفاده می‌شود.
نکته مهم و نهایی اینکه انتخاب پانسمان باید بر اساس درجه سوختگی، میزان ترشح و وضعیت زخم انجام شود. انواع پانسمانهای سوختگی با حفظ رطوبت، جلوگیری از عفونت و تسریع بهبودی، نقش کلیدی در درمان دارند.
بهترین پانسمان برای انواع سوختگی
انتخاب پانسمان مناسب به نوع و شدت سوختگی، وجود تاول، سن بیمار (کودکان، سالمندان) و حساسیت پوست بستگی دارد. در ادامه، پانسمانهای مناسب برای هر نوع سوختگی بررسی می‌شوند:
- پانسمان برای سوختگی درجه ۱
در این موارد معمولا نیازی به پانسمان پوشاننده نیست و بهتر است اجازه دهید پوست در معرض هوا قرار گیرد، مگر اینکه لباس با آن برخورد کند. در این مواقع، پانسمانهای سبک مانند گاز استریل یا فیلم‌های شفاف غیرچسبنده کاملا مناسبند. این پانسمان‌ها نیازی به تعویض مکرر ندارند و از پوست حساس محافظت میکنند. استفاده از تسکین‌دهنده و خنک‌کننده طبیعی مانند ژل آلوئه‌ورا (بهداشتی)، پمادهای مرطوبکننده مانند وازلین و کمپرس سرد برای کاهش درد و التهاب در ساعات اولیه نیز می‌تواند کمک کننده باشد.
- پانسمان برای سوختگی درجه ۲
سوختگیهای درجه ۲، به ویژه تاولدار، نیاز به مراقبت دقیق‌تری دارند. هدف اصلی از انتخاب پانسمان مناسب در سوختگی در ۲، جلوگیری از عفونت، حفظ رطوبت و تسهیل بهبودی است. پانسمانهای هیدروژل، هیدروکلوئید یا پانسمانهای نقره‌دار (مانند Acticoat) برای زخم‌های تاولدار در این نوع سو.ختگی‌ها مناسب هستند. این پانسمان‌ها رطوبت را حفظ کرده، درد را کاهش می‌دهند و از عفونت جلوگیری میکنند.
| نوع پانسمان | توضیحات | موارد کاربرد اصلی |
| هیدروژل (Hydrogel) | این پانسمان‌ها حاوی ژل با درصد بالای آب هستند. | سوختگی درجه ۲ سطحی، به خصوص تاولدار، زخم‌های خشک یا کم ترشح، تسکین درد و کمک به دبریدمان. |
| هیدروکلوئید (Hydrocolloid) | این پانسمان‌ها نیمه‌تراوا هستند و با جذب ترشحات، ژلی نازک محافظتی روی زخم تشکیل می‌دهند. | سوختگی درجه ۲ سطحی با ترشح کم تا متوسط. |
| فوم (Foam Dressing) | پانسمانهای جاذب که برای جذب ترشحات بیشتر طراحی شده‌اند. | سوختگی درجه ۲ سطحی با ترشح متوسط تا زیاد. |
| پمادهای آنتیبیوتیک (مانند سیلور سولفادیازین) | پمادهایی با خاصیت ضد میکروبی برای کاهش خطر عفونت. | سوختگی درجه ۲ سطحی (معمولا با یک پانسمان غیرچسبنده پوشانده می‌شود.) |
| نقره‌دار (Silver Dressings) | پانسمانهای حاوی نقره که خاصیت ضد میکروبی قوی دارند. | سوختگی درجه ۲ عمقی، زخم‌های با ریسک بالای عفونت یا سوختگیهای وسیع‌تر. |
| بیولوژیک / جایگزین‌های پوستی (Biological/Skin Substitutes) | پانسمانهای پیشرفته‌ای که برای تسریع بهبودی و کاهش درد استفاده می‌شوند و ممکن است موقت یا دائمی باشند. | سوختگی درجه ۲ عمقی (نیاز به تخصص پزشکی دارند.) |
توجه داشته باشید که تاولها را نترکانید، زیرا به عنوان یک پانسمان بیولوژیک عمل میکنند. در صورت ترکیدن تاول، از پانسمانهای مرطوب استفاده کنید.
- پانسمان برای سوختگی درجه ۳
سوختگیهای درجه ۳ فوریت پزشکی محسوب می‌شوند و نیاز به درمان تخصصی در بیمارستان دارند. پانسمان سوختگی در این موارد معمولا توسط تیم پزشکی انتخاب و انجام می‌شود. پانسمانهای تخصصی مانند پانسمانهای آلژینات، کلاژن یا پرده آمنیوتیک گزینه‌های معمول مورد استفاده برای سوختگیهای درجه ۳ هستند. این پانسمان‌ها برای زخم‌های عمیق طراحی شده‌اند و به بازسازی بافت کمک میکنند.
روش‌های درمانی و پانسمان در سوختگی درجه ۳
| مرحله درمان | روش یا نوع پانسمان | توضیحات |
| مرحله اولیه | دبریدمان (Debridement) | برداشت بافت مرده و آسیب‌دیده برای کاهش خطر عفونت و آماده‌سازی زخم برای درمان. |
| مرحله پانسمان اولیه | پانسمانهای محافظتی ضد میکروبی | استفاده از پانسمانهای استریل حاوی نقره، ید یا سایر عوامل ضدعفونی‌کننده قوی. |
| مرحله بازسازی | پیوند پوست (Skin Grafting) | پوشاندن زخم با پوست سالم؛ همراه با پانسمان مخصوص در محل‌های اهدا و دریافت. |
پانسمان برای زخم‌های تاولدار
زخم‌های تاولی که بیشتر در سوختگیهای درجه ۲ دیده می‌شوند، بسته به وضعیت تاول نیاز به مراقبت متفاوت دارند.
- پانسمان هیدروژل: این پانسمان با پایه آب یا گلیسیرین، محیط مرطوبی ایجاد میکند که به حفظ تاولها و کاهش درد کمک میکند. مناسب برای سوختگیهای درجه ۲ تاولدار و زخم‌های خشک است.
- پانسمان نقره‌دار (مانند Acticoat): حاوی نقره با خواص ضدباکتریایی است و برای زخم‌های تاولدار که مستعد عفونت هستند، ایده‌آل است. تعویض آن هر ۳-۵ روز توصیه می‌شود.
- پانسمان سیلیکونی: غیرچسبنده و نرم، برای محافظت از تاولها بدون آسیب به پوست اطراف مناسب است، به‌ویژه در کودکان یا پوست حساس.( معمولاً برای پیشگیری از ایجاد اسکار پس از بهبود زخم نیز کاربرد دارند.)
دقت کنید که تاول‌های کوچک و سالم معمولا نباید پاره شوند، چون به عنوان محافظ طبیعی عمل میکنند. در مقابل، تاول‌های بزرگ، دردناک یا ترکیده باید با احتیاط توسط فرد متخصص تخلیه شوند.
پانسمان برای زخم‌های باز
درکل برای درمان زخم‌های باز باید از پانسمان استریل استفاده کرد تا رطوبت حفظ شده و از عفونت جلوگیری شود. پانسمانهای مورد استفاده در این مواقع شامل موارد زیر می‌شود:
- پانسمان آلژینات: از جلبک دریایی ساخته شده و ترشحات زخم را جذب کرده، به ژل تبدیل می‌شود. برای زخم‌های باز با ترشح زیاد (مثل سوختگی درجه ۳) و جلوگیری از عفونت مناسب است.
- پانسمان فوم: با جذب بالا، برای زخم‌های باز با ترشح متوسط تا شدید کاربرد دارد. از پوست اطراف محافظت کرده و تعویض آن معمولاً هر ۱-۳ روز انجام می‌شود.
- پانسمانهای فوق جاذب: با قدرت جذب بسیار بالا و قیمت مقرون‌به‌صرفه، گزینه‌ای مناسب برای زخم‌هایی با ترشح زیاد هستند.
- پانسمان هیدروکلوئید: محیط مرطوب ایجاد میکند و برای زخم‌های باز با ترشح کم تا متوسط (مثل سوختگیهای سطحی) مناسب است. خودچسب بوده و هر ۳-۷ روز تعویض می‌شود.
دقت کنید که سوختگیهای با تاول‌های بزرگ تخلیه شده نیز در دسته سوختگیهای با زخم باز قرار می‌گیرند.
پانسمان برای کودکان، سالمندان یا پوست حساس
پوست کودکان و سالمندان ظریف‌تر و حساس‌تر است و نیاز به مراقبت ویژه‌ای دارد. پانسمانهای سیلیکونی نرم (مانند Mepilex) یا پانسمانهای هیدروژل ورقه‌ای با خاصیت خنک‌کنندگی گزینه‌های بهتری برای این دسته محسوب می‌شوند. این پانسمان‌ها به پوست حساس نمی‌چسبند و تعویض آنها دردناک نیست. برای کودکان پانسمانهای رنگارنگ و دوست‌داشتنی برای کاهش ترس کودک نیز مناسب است. (شایان ذکر است که این نوع پانسمان‌ها عمدتاً برای مدیریت و درمان زخم‌های بیماران پروانه‌ای نیز طراحی و مورد استفاده قرار می‌گیرند.)
سالمندان نیز به دلیل کاهش توانایی بدن در ترمیم و افزایش خطر عفونت نیاز به نظارت دقیق‌تر دارند. درمورد افرادی با پوست‌های حساس پانسمانهای سیلیکونی به دلیل چسبندگی ملایم و حداقل آسیب به پوست هنگام برداشتن برای جلوگیری از واکنش‌های آلرژیک گزینه‌های بسیار خوبی هستند. استفاده از نوار چسب‌های کاغذی یا چسب‌های مخصوص پوست حساس نیز توصیه می‌شود.
به طور کلی برای گروه‌های مختلف ذکر شده و انواع سوختگی شدید و پیشرفته میتوان از پانسمانهای نوین و تخصصی استفاده کرد. پانسمان نقره‌دار با خاصیت ضدباکتریایی برای جلوگیری از عفونت، پانسمان عسل (مانوکا) به‌عنوان یک پانسمان ضدباکتری و تسریع‌کننده بهبودی، پانسمان هیدروژل به‌عنوان خنک‌کننده و مناسب برای زخم‌های خشک و پانسمان آلژینات برای زخم‌های ترشح‌دار و عمیق، دربین پانسمان‌ها تحصصی و جدید قرار می‌گیرند.
نحوه صحیح پانسمان سوختگی در منزل گام‌به‌گام
پانسمان سوختگی در منزل می‌تواند برای سوختگیهای درجه ۱ و برخی موارد درجه ۲ انجام شود، اما باید با دقت و رعایت اصول بهداشتی صورت گیرد. در ادامه مراحل پانسمان خانگی توضیح داده شده است:
- خنک کردن سوختگی (مهمترین گام اولیه):
بلافاصله پس از سوختگی، ناحیه را به مدت حداقل ۱۰ تا ۱۵ دقیقه زیر آب خنک (نه یخ) قرار دهید. این کار به کاهش درد، تورم و عمق سوختگی کمک میکند. از یخ مستقیم استفاده نکنید، زیرا می‌تواند باعث آسیب بیشتر به بافت شود.
- شستشو و تمیز کردن زخم:
دست‌های خود را با آب و صابون خوب بشویید. ناحیه سوخته را به آرامی با آب ولرم و صابون ملایم (ترجیحا صابون بدون عطر) بشویید. هدف، از بین بردن آلودگی‌ها و بافت‌های شل است. از دست کشیدن یا مالش شدید خودداری کنید.
- ضدعفونی (در صورت نیاز و تحت نظر):
در سوختگیهای سطحی، شستشو با آب و صابون کافی است. برای سوختگیهای وسیع‌تر یا عمیقتر که احتمال عفونت بالاست، ممکن است پزشک محلول‌های ضدعفونی‌کننده خاصی را توصیه کند. هرگز از الکل یا پراکسید هیدروژن (آب اکسیژنه) و بتادین برای ضدعفونی سوختگی استفاده نکنید، زیرا می‌توانند به بافت‌های در حال بهبود آسیب برسانند.
در تمامی این مراحل، لازم است تأکید شود که انتخاب راهکار مناسب برای درمان زخم باید با نظر پزشک یا درمانگر متخصص زخم انجام گیرد تا از پیشرفت آسیب و اختلال در روند ترمیم جلوگیری شود.
- استفاده از پماد/کرم (در صورت نیاز):
پس از تمیز کردن، در صورت لزوم و طبق توصیه پزشک، از یک لایه نازک پماد استفاده کنید. معمولا برای سوختگیهای درجه ۱ و ۲، پمادهایی مانند سیلور سولفادیازین یا پماد آلفا توصیه می‌شود. برای زخم‌های تاولدار نیز می‌توانید از پمادهای آنتیبیوتیک موضعی (مانند موپیروسین) استفاده کنید تا از عفونت جلوگیری شود. مطمئن شوید که پماد به تمام سطح زخم رسیده باشد. باید اضافه کرد که بهترین مواد برای پانسمان سوختگیهای عمیق طبق تشخیص و تجویز پزشک مشخص خواهد شد.
- قرار دادن پانسمان اولیه (لایه تماس با زخم):
یک لایه غیرچسبنده و استریل را مستقیما روی زخم قرار دهید. (مانند پد گاز چرب، پانسمان سیلیکونی، یا هیدروژل). این لایه از چسبیدن پانسمان به زخم جلوگیری کرده و برداشتن آن را آسان‌تر میکند.
- باندپیچی و تثبیت پانسمان:
روی لایه اولیه، یک لایه جاذب (مانند گاز استریل) قرار دهید تا ترشحات را جذب کند. سپس با استفاده از باند رول یا چسب پزشکی، پانسمان را به آرامی و بدون فشار زیاد محکم کنید. مطمئن شوید که باندپیچی نه خیلی سفت باشد که جریان خون را مختل کند و نه خیلی شل که پانسمان جابجا شود. اگر انگشتان یا مفاصل پانسمان شده‌اند، اطمینان حاصل کنید که حرکت آنها محدود نشده باشد.
در مواردی که سوختگی عمق زیادی پیدا کرده و به ساختارهای عمقی مانند تاندون‌ها و استخوان‌ها آسیب رسانده باشد، شرایط به‌مراتب پیچیده‌تر و خطرناک‌تر خواهد بود. در چنین مواردی، پیگیری فرآیند درمان باید حتماً در مراکز درمانی تخصصی و تحت نظر تیمی از پزشکان و درمانگران متخصص در حوزه زخم و سوختگی انجام شود. این مداخله تخصصی نقش مهمی در جلوگیری از عوارض جدی‌تر، از جمله عفونت‌های عمقی، اختلال در حرکت اندام‌ها و تأخیر در روند ترمیم ایفا میکند.
دقت کنید که در صورت سوختگی اندام‌ها (دست یا پا)، تا حد امکان آن را بالاتر از سطح قلب نگه دارید تا تورم کاهش یابد. زخم را روزانه بررسی کرده و در صورت مشاهده علائم عفونت (ترشح زرد/سبز، بوی بد، تب) فورا به پزشک مراجعه کنید.
اشتباهات رایج در پانسمان خانگی
معمولا اشتباهات زیادی در پانسمان سوختگی در منزل صورت می‌گیرد که بسیاری از آنها تحت تاثیر باورهای غلط و رایج اتفاق می‌افتد. در این بخش از آموزش پانسمان سوختگی به این اشتباهات رایج اشاره می‌کنیم:
- استفاده از یخ مستقیم: هرگز یخ را مستقیماً روی سوختگی قرار ندهید؛ این کار باعث سرمازدگی و آسیب بیشتر به بافت‌های آسیب‌دیده می‌شود.
- پاره کردن تاولها: مگر اینکه بزرگ، دردناک یا عفونی باشند و توسط متخصص تخلیه شوند. تاول‌های دست نخورده، محافظ طبیعی هستند.
- استفاده از مواد نامناسب: از کره، خمیر دندان، سیب زمینی، آرد و سایر مواد خانگی بر روی سوختگی استفاده نکنید. این مواد می‌توانند خطر عفونت را افزایش دهند و بهبودی را به تأخیر بیندازند.
- استفاده از مواد ضدعفونی‌کننده خشن: الکل، ید و پراکسید هیدروژن حتی بتادین می‌توانند به سلول‌های سالم آسیب بزنند.
- پانسمان خیلی سفت یا خیلی شل: پانسمان باید راحت باشد و نه خیلی فشار وارد کند و نه جابجا شود.
- بی‌توجهی به علائم عفونت: قرمزی شدید، تورم، افزایش درد، تب، بوی بد و چرک از علائم عفونت هستند که نیاز به مراجعه فوری به پزشک دارند.
- عدم شستشوی دست‌ها: این مهمترین گام برای جلوگیری از انتقال میکروب‌ها است.
نکته بسیار مهم نهایی استفاده از مواد و ابزار کاملا استریل در تمامی مراحل پانسمان است. در صورت نیاز به تخلیه تاول یا برش هر چیزی در مجاورت زخم، حتما از وسایل استریل استفاده کنید.
درمان‌های غیر علمی و خانگی برای سوختگی
درمان‌های خانگی برای سوختگی‌ها نه تنها فاقد پشتوانه علمی هستند، بلکه می‌توانند به زخم آسیب بیشتری وارد کنند یا روند بهبودی را مختل کنند. در ادامه چند مورد رایج و خطرات آنها آورده شده است:
- خمیر دندان: استفاده از خمیر دندان برای خنک کردن سوختگی شایعی است، اما مواد شیمیایی آن می‌تواند پوست را تحریک کرده و عفونت را افزایش دهد.
- کره یا روغن: مالیدن کره یا روغن روی زخم باعث مسدود شدن منافذ پوست شده و گرما را در زیر پوست نگه می‌دارد، که خطر عفونت را بالا می‌برد.
- سفیده تخم‌مرغ: این روش می‌تواند باکتری‌ها را به زخم منتقل کند و به دلیل خاصیت چسبندگی، تمیز کردن آن دشوار است.
- آلوئه‌ورا خام (بدون فرآوری): اگرچه آلوئه‌ورا گاهی مفید است، اما استفاده از نوع خام و آلوده می‌تواند باعث تحریک یا آلودگی زخم شود.
- عسل غیرپاستوریزه: عسل خام ممکن است حاوی باکتری‌هایی مثل کلستریدیوم باشد که زخم را عفونی میکند، برخلاف عسل پزشکی فرآوری‌شده.
از این روش‌ها به هیچ عنوان استفاده نکنید و به جای آن از پانسمانهای استریل و تأییدشده پزشکی بهره ببرید. در صورت تردید، حتما با پزشک مشورت کنید تا اگر نیاز بود مطابق مراحل درمان پانسمان سوختگی با پانسمان مخصوص عمل نمایید.
هر چند وقت باید پانسمان سوختگی را عوض کرد؟
بسته به شدت زخم و نوع پانسمان، زمان تعویض می‌تواند از هر روز تا هر ۵ روز متغیر باشد. در موارد عفونت یا ترشح بالا، تعویض فوری ضروری است. در توضیح اینکه زخم سوختگی تا چند روز باید پانسمان شود باید گفت:
- سوختگی درجه ۱: در روش صحیح پانسمان سوختگیهای سطحی، معمولا نیازی به پانسمان پوششی نیست و می‌توانید پماد مرطوبکننده را چندین بار در روز استفاده کنید.
- سوختگی درجه ۲ سطحی: پانسمانهای هیدروژل و هیدروکلوئید می‌توانند برای چند روز (معمولا ۳ تا ۵ روز) روی زخم بمانند، مگر اینکه خیس شوند یا کثیف شوند. پانسمانهای معمولی (گاز و پماد) ممکن است نیاز به تعویض روزانه داشته باشند، به خصوص اگر ترشحات زیاد باشد یا پماد خشک شده باشد.
توجه: هرگز بدون تشخیص و راهنمایی پزشک یا درمانگر متخصص از پانسمان‌ها استفاده نکنید، چرا که ممکن است منجر به تشدید آسیب یا اختلال در روند درمان شود.
- سوختگی درجه ۲ عمقی و درجه ۳: این سوختگی‌ها نیاز به مراقبت پزشکی دارند. زمان تعویض پانسمان توسط پزشک یا پرستار تعیین می‌شود و ممکن است روزانه یا هر ۲-۳ روز یک بار باشد.
قاعده کلی این است که پانسمان باید هر زمان که کثیف، خیس، یا جدا شد و همچنین در صورت مشاهده هرگونه علائم عفونت، تعویض شود.
جدول زمان‌بندی پیشنهادی تعویض پانسمان در انواع سوختگی‌ها
| نوع سوختگی یا پانسمان | فاصله زمانی تعویض | توضیحات تکمیلی |
| سوختگی درجه ۱ | هر ۳ تا ۵ روز | یا زودتر در صورت کثیف شدن یا مرطوب شدن پانسمان. |
| سوختگی درجه ۲ (تاولدار) | هر ۱ تا ۳ روز | بسته به میزان ترشح و وضعیت بالینی زخم. |
| سوختگی درجه ۳ | هر ۱ تا ۲ روز | تحت نظر پزشک یا پرستار متخصص؛ گاهی بسته به شرایط زخم سریع‌تر تعویض می‌شود. |
| پانسمانهای نوین (هیدروژل، هیدروکلوئید) | هر ۳ تا ۷ روز | مگر اینکه پانسمان خیلی مرطوب یا آلوده شده باشد؛ در این صورت باید زودتر تعویض شود. |
علائم نیاز به تعویض فوری پانسمان سوختگی
همانطور که گفته شد، بعضی علائم کلی نیز وجود دارند که می‌توانند نشانه نیاز به تعویض پانسمان باشند. درکنار استفاده از جدول زمان‌بندی پیشنهادی می‌توانید به این علائم نیز دقت کنید:
- خیس شدن یا کثیف شدن پانسمان: اگر پانسمان با مایعات بدن، آب یا هر ماده دیگری خیس یا آلوده شود، باید فوراً تعویض گردد.
- جدا شدن یا لق شدن پانسمان: اگر پانسمان دیگر به خوبی به پوست نچسبد و احتمال ورود آلودگی وجود داشته باشد.
- نفوذ ترشحات به بیرون از پانسمان: این نشان می‌دهد که پانسمان ظرفیت جذب خود را از دست داده است.
- افزایش درد، قرمزی، تورم یا بوی نامطبوع از زخم: این‌ها می‌توانند نشانه‌های عفونت باشند و نیاز به بررسی فوری دارند.
- تب: تب همراه با سوختگی، به ویژه در کودکان و سالمندان، زنگ خطر جدی است.
درنهایت اینکه هرگونه تغییر ناگهانی در رنگ، بافت یا عمق زخم باید توسط پزشک بررسی شود. درعین حال بعضی از سوختگی‌ها در هر حال نیاز به مراجعه به پزشک دارند.
چه زمانی باید به پزشک مراجعه کرد؟
برای سوختگی در نواحی حساس مانند صورت، دست، پا، کشاله ران بهتر است به پزشک مراجعه کنید. همچنین با مشاهده علائم عفونت مانند تب، ترشح غیرعادی و بوی بد مراجعه به پزشک توصیه می‌شود. سوختگیهای درجه ۳ یا سوختگیهای وسیع‌تر از ۱۰ سانتی‌متر و عدم بهبودی زخم پس از ۲ هفته نیز نیاز جدی به معاینه پزشک دارند.
چه زمانی باید با اورژانس تماس بگیریم؟
همچنین در برخی موارد، سوختگی می‌تواند یک فوریت پزشکی باشد و نیاز به تماس فوری با اورژانس (شماره ۱۱۵ در ایران) دارد. بلافاصله با اورژانس تماس بگیرید اگر:
- سوختگی بزرگ یا عمیق باشد: هر سوختگی درجه ۳، یا سوختگی درجه ۲ که بزرگتر از کف دست باشد.
- سوختگی در نواحی حساس باشد: مانند صورت، چشم‌ها، گوش‌ها، گردن، دست‌ها، پاها، مفاصل اصلی (زانو، آرنج)، یا ناحیه تناسلی.
- سوختگی ناشی از برق گرفتگی یا مواد شیمیایی باشد: حتی اگر به نظر کوچک برسد، این نوع سوختگی‌ها می‌توانند آسیب داخلی جدی ایجاد کنند.
- فرد آسیب دیده مشکلات تنفسی داشته باشد: : به خصوص اگر سوختگی در صورت یا در محیط بسته با دود زیاد رخ داده باشد.
- علائم شوک دیده می‌شود: مانند پوست رنگ پریده و مرطوب، نبض ضعیف و سریع، تنفس سطحی، گیجی، یا غش کردن.
- سوختگی دور تا دور یک عضو (مانند بازو یا پا) را فرا گرفته باشد: این می‌تواند باعث فشار بر اعصاب و عروق شود.
همچنین اگر فرد سوخته نوزاد، کودک بسیار خردسال یا سالمند باشد، ممکن است نیاز به تماس با اورژانس داشته باشید. فراموش نکنید که سیستم ایمنی و توانایی ترمیم بدن در این گروه‌های سنی ضعیف‌تر است.
نتیجه‌گیری
پانسمان سوختگی یکی از مهمترین مراحل درمان زخم‌های سوخته است که می‌تواند از عفونت جلوگیری کرده، بهبودی را تسریع بخشد و از تشکیل اسکار پیشگیری کند. انتخاب پانسمان مناسب برای سوختگیهای درجه ۱، ۲ یا ۳ و انجام صحیح پانسمان در منزل نیازمند آگاهی و دقت است. با استفاده از پانسمانهای نوین مانند هیدروژل، هیدروکلوئید و نقره‌دار و رعایت اصول بهداشتی، می‌توانید زخم‌های سوختگی را به‌خوبی مدیریت کنید. با این حال، در موارد شدید یا مشکوک به عفونت، مراجعه به پزشک ضروری است. این راهنما با استفاده از منابع معتبر به شما کمک میکند تا بهترین تصمیم را برای درمان سوختگیهای خود یا عزیزانتان بگیرید.
منابع :
https://www.mayoclinic.org
https://my.clevelandclinic.org
https://www.nhs.uk