پانسمان هیدروژل: التیام سریع زخم با مرطوب نگه داشتن آن

پانسمان‌های هیدروژل یکی از مهم‌ترین انواع پانسمان‌های مراقبت از زخم به شمار می‌آیند که جایگزین مناسبی برای پانسمان‌های معمولی مثل پنبه و گاز محسوب می‌شوند. این نوع پانسمان به‌عنوان پانسمان پلیمری هیدراته نیز شناخته می‌شود. پانسمان‌های هیدروژل با محیط با رطوبت مناسبی که برای زخم فراهم می‌کنند، زمینه بهبودی آن را فراهم و از ورود عوامل عفونی به زخم جلوگیری می‌کنند.

پانسمان هیدروژل چیست؟

پوشش‌های هیدروژل در خانواده مدرن‌ترین پوشش‌های زخم هستند که از موادی چون آگار، ژلاتین، پکتین و یا کربوکسی متیل سلولزها ساخته شده‌اند. این پوشش‌ها برای زخم‌های ناشی از آسیب و تروما، زخم‌های سوختگی، و زخم‌های بستر قابلیت استفاده دارند. قابلیت کاربری در ناحیه‌های مختلف به دلیل انعطاف‌پذیری و سیال بودن را داشته و به راحتی و بدون درد جدا می‌شوند. سرعت بازسازی و Remodeling در پوست به کمک این هیدروژل‌ها با سرعت بیشتری در مقایسه با سایر پانسمان‌ها رخ می‌دهد.

پانسمان‌های هیدروژل‌ متشکل از شبکه پلیمرهای آب دوست در تماس با آب متورم شده و مقدار زیادی از آب را جذب و در خود نگهداشته و تبدیل به ژل می‌شوند. گذردهی هوایی مناسبی را فراهم می‌آورند در عین حال که قابلیت تخریب بافت نکروز و خالص‌سازی در زخم را ایجاد می‌کنند. معمولاً در تماس با بستر زخم‌ها می‌بایست هر دو روز یک‌بار تعویض گردند. ساختارهای ورقه‌ای هیدروژل‌ها پایداری تا ۴ روزه در زخم دارند.

هیدروژلها میکرومحیط لازم برای فعال‌سازی مکانیزم‌های لازم برای رگ‌زایی را در محیط زخم فراهم می آورند که باعث می‌شود سلول‌های فیبروبلاست به راحتی فعالیت‌های رشد و بازسازی لازم را آغاز نمایند. در حقیقت مکانیزم‌های تخریبی بافت مرده به کمک آن‌ها با استفاده از فعالیت آنزیم کلاژناز می‌باشد. اثر خنک کنندگی آن‌ها تا ۶ ساعت نیز حفظ می‌شود.

هیدروژل‌ها در زخم‌هایی با ترشحات بالا و یا زخم‌های عفونی نمی‌بایست استفاده شده و یا با احتیاط به کار گرفته شوند. در عین حال نیازمند استفاده از پانسمان‌های دیگر مخصوصاً زمانی که به صورت ژل آمورف استفاده می‌شوند هستند و نیز می‌توانند منجر به مسره شدن در اطراف پوست زخم شده و اگر پوشش نداشته باشد از دیت رفتن خود و رطوبت را منجر شوند.

مهم‌ترین انواع پانسمان‌های هیدروژل

پانسمان‌های هیدروژل در 3 نوع ورقه‌ای، آمورف و اشباع شده عرضه می‌شوند:

هیدروژل ورقه‌ای

این نوع هیدروژل تشکیل شده از مولکول‌های پلیمری درهم تنیده می‌باشد که می‌توانددر تامین رطوبت زخم مفید بوده و به صورت ورقه ای بر سطح زخم های مختلف پوشش یابند. هیدروژل ورقه‌ای توسط یک فیلم پلیمری نیمه تراوا پشتیبانی می‌شود و حاشیه‌های آن ممکن است چسبنده باشند. لایه‌ای که در پشت پانسمان تعبیه شده است، از تبخیر رطوبت از آن و خشک شدن زخم جلوگیری می‌کند. ورق‌ها را می‌توان در اندازه و شکل دلخواه برش داد. از پانسمان هیدروژل ورقه‌ای می‌توان به‌عنوان پانسمان اولیه و ثانویه استفاده کرد.

هیدروژل آمورف

هیدروژل آمورف جزء پانسمان‌های اولیه به شمار می‌آید. ژل موجود در آن می‌تواند آزادانه جریان ‌یابد و وارد شکاف زخم شود. پانسمان هیدروژل آمورف معمولاً با بانداژی از گاز پوشانده می‌شود تا در جای خود ثابت بماند. تعویض مکرر برای این نوع پانسمان نیاز است.

هیدروژل اشباع شده

این پانسمان از طریق پخش ژل روی نواری از گاز یا اسفنج و یا پد ایجاد می‌شود. معمولاً برای زخم‌های عمیق مناسب بوده و نیاز به یک پانسمان ثانویه برای تثبیت آن می‌باشد.

پانسمان‌های هیدروژل برای چه نوع زخم‌هایی استفاده می‌شوند؟

پانسمان‌های هیدروژل برای زخم‌های زیر مناسب هستند:

• زخم‌های دردناک
• زخم های گرانوله شده
• زخم‌هایی با اسلاف یا اسکار
• آسیب پوستی ناشی از تشعشع
• خراشیدگی و زخم سوختگی با ضخامت جزئی
• زخم‌های خشک یا کمی مرطوب با ضخامت جزئی و کامل

نکته مهم در اینجا این است که پانسمان‌های هیدروژل برای سوختگی‌های ضخیم و زخم‌هایی با ترشحات متوسط تا زیاد مناسب نیستند.

مزایای پانسمان‌های هیدروژل

استفاده از پانسمان‌های هیدروژل با فوایدی همراه است که مهم‌ترین آن‌ها عبارتند از:

• خنک کننده و تسکین دهنده هستند.
• ترمیم زخم و اپیتلیال شدن را تسهیل می‌کنند.
• قابل استفاده بر روی زخم‌های عفونی می‌باشند.
• بافت‌های اسکار و غیرزنده را هیدراته می‌کنند و دبریدمان را بهبود می‌دهند.

 معایب پانسمان‌های هیدروژل

در کنار مزایایی که دارند، پانسمان‌های هیدروژل با مشکلات زیر همراه هستند:

• به پانسمان ثانویه نیاز دارند.
• ممکن است باعث خیساندن (مسره شدن) شوند.
• اگر به خوبی پوشانده نشوند می‌توانند باعث کم آبی شوند.
• نباید همراه با پانسمان‌های آلژینات‌، فوم و فیبر ژل کننده استفاده شوند.

هنگام استفاده از پانسمان هیدروژل به چه نکاتی باید توجه کرد؟

استفاده و تعویض پانسمان هیدروژل نیازمند رعایت کردن دستورالعمل‌های زیر است:

1- از خیس شدن پوست اطراف زخم جلوگیری کنید.

2- هنگام تعویض پانسمان، زخم را با محلول نرمالین سالین تمیز کنید.

3- پانسمان را هر یک تا چهار روز عوض کنید.

4- برای سوختگی‌های ناشی از تشعشع، بهتر است پانسمان درون یخچال نگهداری شود تا به صورت سرد روی زخم گذاشت و به تسکین و کاهش درد کمک کرد.