سیاه شدن زخم

سیاه شدن زخم که در پزشکی به آن «نکروز» گفته می‌شود، زمانی اتفاق می‌افتد که بافت بدن به دلیل عوامل خارجی کمبود خون‌رسانی، عفونت یا آسیب فیزیکی از بین برود. در این حالت، سلول‌ها به علت نرسیدن اکسیژن و مواد مغذی از بین می‌روند و بافت آسیب‌دیده به رنگ سیاه یا قهوه‌ای تیره تغییر می‌کند. نکروز در زخم‌ها یک وضعیت جدی است که می‌تواند عوارض شدیدی به همراه داشته باشد، به‌ویژه برای بیماران دیابتی، سالمندان و افرادی که دچار زخم‌های فشاری (زخم بستر) هستند.

در این افراد، به دلیل ضعف سیستم ایمنی، اختلال در گردش خون و کاهش حس درد، تشخیص و درمان به موقع نکروز می‌تواند تفاوت چشمگیری در پیشگیری از عوارض جدی‌تر مانند قطع عضو یا عفونت‌های سیستمیک ایجاد کند. اهمیت این موضوع در پیشگیری و درمان به‌موقع نهفته است، زیرا عدم توجه به زخم‌های نکروزه می‌تواند به عفونت‌های سیستمیک، قطع عضو یا حتی مرگ منجر شود. در این مقاله، به بررسی دقیق پاتوفیزیولوژی، انواع، علل، علائم، تشخیص، درمان و راه‌های پیشگیری از نکروز زخم می‌پردازیم.

پاتوفیزیولوژی نکروز

نکروز فرآیندی پیچیده است که در آن سلول‌ها به دلایل مختلفی از بین می‌روند. برخلاف آپوپتوز که نوعی مرگ سلولی برنامه‌ریزی‌شده و منظم است، نکروز معمولا در پاسخ به آسیب‌های شدید و ناگهانی رخ می‌دهد و با آزاد شدن محتویات سلولی به فضای بین‌سلولی، منجر به التهاب می‌شود.

مرگ سلولی غیرقابل بازگشت

نکروز درواقع به مرگ غیرقابل بازگشت سلول‌ها در اثر عوامل خارجی اشاره دارد. مکانیزم‌های اصلی مرگ سلولی در نکروز شامل نکروپتوز، پیروپتوز و فروپتوز است. این مکانیزم‌ها در اثر محرک‌های مختلف مانند هیپوکسیا (کمبود اکسیژن)، ایسکمی و التهاب محیطی فعال می‌شوند.

• نکروپتوز (Necroptosis): این نوع مرگ سلولی برنامه‌ریزی‌شده، اما از نظر مورفولوژیکی شبیه به نکروز است. نکروپتوز زمانی فعال می‌شود که مسیرهای آپوپتوزیک مسدود شده باشند و به عنوان یک مکانیسم جایگزین برای حذف سلول‌های آسیب‌دیده عمل می‌کند. این فرآیند توسط پروتئین‌های خاصی مانند RIPK1 و RIPK3 تنظیم می‌شود.
• پیروپتوز (Pyroptosis): پیروپتوز نوعی مرگ سلولی التهابی است که عمدتاً در پاسخ به عفونت‌های میکروبی رخ می‌دهد. این فرآیند توسط کمپلکس‌های پروتئینی به نام اینفلامازوم‌ها فعال می‌شود و با آزاد شدن سیتوکین‌های پیش‌التهابی مانند IL-1β و IL-18 همراه است که منجر به پاسخ التهابی قوی می‌شود.
• فروپتوز (Ferroptosis): فروپتوز نوعی مرگ سلولی وابسته به آهن است که با تجمع پراکسیدهای لیپیدی در غشای سلولی مشخص می‌شود. این فرآیند در پاسخ به عدم تعادل در متابولیسم آهن و رادیکال‌های آزاد اکسیژن رخ می‌دهد و در بیماری‌های مختلفی از جمله سرطان و بیماری‌های عصبی نقش دارد.

مسیر ایجاد نکروز در زخم

سیاه شدن زخم عمدتا از طریق مسیرهای زیر ایجاد می‌شود:

• هیپوکسی (Hypoxia): کمبود اکسیژن در بافت، یکی از عوامل اصلی نکروز است. سلول‌ها برای بقا و عملکرد صحیح به اکسیژن نیاز دارند. هنگامی که جریان خون به منطقه‌ای از بدن کاهش می‌یابد، اکسیژن کافی به سلول‌ها نمی‌رسد و آن‌ها دچار هیپوکسی می‌شوند.
• ایسکمی (Ischemia): ایسکمی به معنی کاهش یا توقف کامل جریان خون به یک بافت یا اندام است. این وضعیت می‌تواند ناشی از انسداد عروق خونی (مثلاً به دلیل لخته خون یا آترواسکلروز) باشد. ایسکمی نه تنها منجر به هیپوکسی می‌شود، بلکه باعث تجمع مواد زائد متابولیکی و کاهش مواد مغذی نیز می‌گردد که همگی به مرگ سلولی منجر می‌شوند.
• التهاب محیطی (Peripheral Inflammation): التهاب شدید و مزمن در اطراف زخم می‌تواند به تشدید نکروز کمک کند. پاسخ التهابی بیش از حد می‌تواند منجر به آسیب بیشتر به بافت‌های سالم اطراف شود، رگ‌های خونی را تخریب کرده و باعث ایسکمی ثانویه شود. سلول‌های ایمنی فعال‌شده نیز می‌توانند با تولید رادیکال‌های آزاد، به سلول‌ها آسیب برسانند.

این مکانیزم‌ها در نهایت به تشکیل بافت مرده منجر می‌شوند که به‌صورت سیاه یا قهوه‌ای تیره ظاهر می‌شود.

طبقه‌بندی انواع نکروز

نکروز بر اساس ظاهر بافت، مکانیزم ایجاد و محل وقوع به انواع مختلفی تقسیم می‌شود. در ادامه، به بررسی انواع اصلی نکروز مرتبط با زخم‌ها می‌پردازیم:

نکروز انعقادی (Coagulative Necrosis)

این شایع‌ترین نوع نکروز است که معمولاً در اثر ایسکمی (مانند انفارکتوس میوکارد) رخ می‌دهد. در این نوع نکروز، ساختمان سلولی برای مدتی حفظ می‌شود، اما هسته سلول از بین می‌رود. بافت نکروز شده سفت، خشک و تغییر رنگ یافته به نظر می‌رسد. پروتئین‌های سلولی دناتوره می‌شوند و آنزیم‌های لیزوزومی که مسئول هضم بافت هستند، نیز از بین می‌روند، به همین دلیل بافت برای مدتی شکل خود را حفظ می‌کند. این نوع نکروز اغلب در قلب، کلیه‌ها و غدد فوق کلیوی دیده می‌شود.

نکروز مایع‌شونده (Liquefactive Necrosis)

این نوع نکروز معمولاً در بافت‌هایی با محتوای چربی بالا یا در اثر عفونت‌های باکتریایی یا قارچی مشاهده می‌شود. در این حالت، آنزیم‌های هیدرولیتیک از سلول‌های مرده یا از سلول‌های التهابی (مانند نوتروفیل‌ها) آزاد می‌شوند و بافت را کاملاً هضم و مایع می‌کنند. نتیجه نهایی یک توده مایع و چرکی است که به آن آبسه گفته می‌شود. نکروز مایع‌شونده به طور شایع در مغز پس از ایسکمی (سکته مغزی) و در عفونت‌های باکتریایی (مانند پنومونی) دیده می‌شود.

نکروز گانگرن (Gangrenous Necrosis)

این نوع نکروز معمولا در اثر از دست دادن خونرسانی به بافت ایجاد می‌شود و بسته به حضور یا عدم حضور عفونت و ویژگی‌های بافتی، به سه نوع اصلی تقسیم می‌شود:

• گانگرن خشک (Dry Gangrene): این نوع گانگرن در اثر ایسکمی آهسته و تدریجی (مانند بیماری‌های عروق محیطی) ایجاد می‌شود. بافت خشک، چروکیده، سیاه رنگ و بدون بوی نامطبوع است. خط مشخصی بین بافت سالم و نکروزه وجود دارد. این نوع گانگرن معمولاً بدون عفونت باکتریایی است.

• گانگرن مرطوب (Wet Gangrene): این نوع گانگرن در اثر انسداد ناگهانی جریان خون در یک اندام (مانند انسداد شریانی) همراه با عفونت باکتریایی ایجاد می‌شود. بافت متورم، نرم، بدبو، مرطوب و اغلب حاوی تاول است. این نوع گانگرن به سرعت پیشرفت کرده و می‌تواند منجر به عفونت سیستمیک (سپتی‌سمی) شود و بسیار خطرناک است.

• گانگرن گازدار (Gas Gangrene): این یک شکل نادر اما کشنده از گانگرن است که توسط باکتری‌های بی‌هوازی از جنس کلستریدیوم (مانند Clostridium perfringens) ایجاد می‌شود. این باکتری‌ها گاز تولید می‌کنند که در بافت‌ها تجمع یافته و باعث ایجاد کرپیتاسیون (صدای خش‌خش زیر پوست) می‌شود. بافت به سرعت از بین می‌رود و وضعیت بیمار به سرعت وخیم می‌شود. این نوع گانگرن یک اورژانس پزشکی است.

لازم به ذکر است که نکروز گانگرن اصطلاحی بالینی است که به نکروز ایسکمیک گسترده یک اندام، اغلب یک اندام تحتانی، اطلاق می‌شود.

جدول مقایسه انواع نکروز 

علل ایجاد نکروز و عوامل مخاطره‌آمیز

سیاه شدن زخم می‌تواند ناشی از عوامل متعددی باشد که همگی به اختلال در خون‌رسانی یا آسیب مستقیم به بافت منجر می‌شوند. مهم‌ترین علل شامل موارد زیر است:

ایسکمی و بیماری‌های عروقی (PVD)

ایسکمی یا کاهش جریان خون به بافت، شایع‌ترین علت نکروز است. بیماری‌های عروقی محیطی (PVD) و دیابت با کاهش گردش خون در اندام‌ها، خطر نکروز را افزایش می‌دهند. در بیماران دیابتی، نوروپاتی باعث کاهش حس در پاها می‌شود و زخم‌های کوچک به‌راحتی نادیده گرفته می‌شوند، که می‌تواند به نکروز منجر شود.

عفونت‌های باکتریایی یا قارچی

عفونت‌های شدید، به‌ویژه توسط باکتری‌های استرپتوکوک یا کلستریدیوم، می‌توانند به سرعت بافت را تخریب کنند. قارچ‌ها نیز در بیماران با سیستم ایمنی ضعیف (مانند عفونت پای دیابتی در بیماران دیابتی یا تحت شیمی‌درمانی) می‌توانند نکروز ایجاد کنند.

تروما، سوختگی و فشار طولانی‌مدت

ضربات شدید، سوختگی‌های شیمیایی یا حرارتی و فشار مداوم (مانند زخم بستر در سالمندان) می‌توانند جریان خون را مختل کرده و به نکروز منجر شوند. زخم‌های فشاری در افرادی که مدت طولانی بستری هستند، به دلیل فشار مداوم روی پوست شایع است.

مداخلات جراحی و آسیب‌های پزشکی

جراحی‌های نامناسب یا تزریق‌های نادرست (مانند فیلرهای پوستی) می‌توانند به رگ‌های خونی آسیب بزنند و نکروز ایجاد کنند. به عنوان مثال، تزریق نادرست فیلر در بینی می‌تواند جریان خون را مسدود کرده و به نکروز پوست منجر شود.

همچنین استفاده از داروهای خاص که می‌توانند باعث وازواسپاسم (تنگی عروق) شوند، یا آسیب به عروق خونی در حین جراحی، همگی پتانسیل ایجاد نکروز را دارند. نکروز پوستی ناشی از دارو (Drug-induced skin necrosis) نیز یک عارضه نادر اما جدی است که در اثر واکنش‌های دارویی ایجاد می‌شود.

نشانه‌های سیاه شدن زخم و نحوه تشخیص نکروز

تشخیص سیاه شدن زخم و نکروز برای شروع به موقع درمان حیاتی است. این تشخیص بر پایه علائم بالینی و در صورت لزوم، بررسی‌های آزمایشگاهی انجام می‌شود.

علائم بالینی نکروز زخم شامل تغییر رنگ بافت به سیاه، قهوه‌ای تیره یا بنفش، بوی نامطبوع (به‌ویژه در گانگرن مرطوب) و بافتی سفت و چرمی یا نرم و مرطوب است. درد ممکن است در مراحل اولیه وجود داشته باشد، اما در مراحل پیشرفته به دلیل از بین رفتن اعصاب، کاهش می‌یابد. در نکروز خونریزی‌دهنده (haemorrhagic necrosis)، خونریزی زیرپوستی و کبودی گسترده دیده می‌شود.

تشخیص نکروز معمولا با معاینه بالینی آغاز می‌شود. پزشک عمق زخم، میزان بافت مرده و وجود عفونت را بررسی می‌کند. کشت زخم برای شناسایی باکتری‌ها یا قارچ‌ها و آزمایش‌های تصویربرداری (مانند MRI یا CT) برای ارزیابی آسیب استخوانی یا بافت عمیق استفاده می‌شود. سیستم‌های نمره‌دهی مانند Wagner Scale برای زخم‌های دیابتی به ارزیابی شدت زخم و میزان نکروز کمک می‌کنند.

روش‌های درمانی نکروز

درمان سیاه شدن زخم و نکروز، یک رویکرد چندجانبه است که هدف آن حذف بافت مرده، کنترل عفونت، بهبود جریان خون و تسریع بهبود زخم است.

دبریدمان (Debridement)

دبریدمان به معنای برداشتن بافت نکروزه (مرده) از زخم است و یک گام اساسی در درمان است. بافت مرده نه تنها مانع از بهبود زخم می‌شود، بلکه منبعی برای رشد باکتری‌ها و عفونت است.

• دبریدمان سوزنی (Sharp Debridement): این روش شامل برداشتن بافت نکروزه با استفاده از تیغ جراحی یا اسکالپل توسط یک پزشک یا پرستار مجرب است. این روش سریع و مؤثر است و معمولاً در موارد نکروز گسترده به کار می‌رود.
• دبریدمان مکانیکی (Mechanical Debridement): شامل استفاده از فشار آب (شستشوی پرفشار)، پانسمان‌های مرطوب-خشک (که بافت مرده را هنگام برداشتن با خود می‌آورند) یا برس‌های مخصوص است. این روش کمتر تهاجمی است اما ممکن است برای زخم‌های بسیار نکروز شده کارایی کمتری داشته باشد.
• دبریدمان شیمیایی (Enzymatic Debridement): در این روش، از کرم‌ها یا ژل‌هایی حاوی آنزیم‌هایی مانند کلاژناز استفاده می‌شود که به طور انتخابی بافت نکروزه را هضم می‌کنند. این روش ملایم‌تر است و برای زخم‌هایی که دبریدمان جراحی مناسب نیست، استفاده می‌شود.
• دبریدمان جراحی (Surgical Debridement): در موارد نکروز گسترده، عمیق و یا همراه با عفونت شدید، دبریدمان جراحی در اتاق عمل ضروری است. جراح تمام بافت‌های مرده و آلوده را برمی‌دارد و در صورت لزوم، استخوان یا مفصل آلوده را نیز تمیز می‌کند.

کنترل عفونت و آنتی‌بیوتیک

کنترل عفونت، به ویژه در موارد گانگرن مرطوب یا گازدار، بسیار حیاتی است. پس از کشت زخم و شناسایی عامل عفونت، آنتی‌بیوتیک‌های مناسب (به صورت خوراکی یا داخل وریدی) تجویز می‌شوند. در برخی موارد، ممکن است نیاز به استفاده از آنتی‌بیوتیک‌های وسیع‌الطیف قبل از مشخص شدن نتایج کشت باشد. شستشوی منظم زخم با محلول‌های ضدعفونی‌کننده نیز به کنترل بار میکروبی کمک می‌کند.

بازیابی جریان خون (ترومبولیز، آنژیوپلاستی، اکسیژن‌تراپی)

در مواردی که ایسکمی عامل اصلی نکروز است، بازیابی جریان خون به بافت آسیب‌دیده ضروری است.

• ترومبولیز (Thrombolysis): در این روش، داروهایی برای حل کردن لخته‌های خونی که باعث انسداد عروق شده‌اند، استفاده می‌شود.
• آنژیوپلاستی (Angioplasty) و استنت‌گذاری: با استفاده از یک بالون کوچک، رگ خونی تنگ شده باز می‌شود و در صورت لزوم، یک استنت (لوله کوچک مشبک) برای باز نگه داشتن رگ در آن قرار داده می‌شود.
• جراحی بای‌پس (Bypass Surgery): در این روش، با استفاده از یک رگ خونی از قسمت دیگری از بدن یا یک رگ مصنوعی، مسیری جدید برای دور زدن رگ مسدود شده ایجاد می‌شود.
• اکسیژن‌تراپی هیپرباریک (Hyperbaric Oxygen Therapy – HBOT): این روش شامل تنفس اکسیژن خالص در یک محفظه پرفشار است. اکسیژن‌تراپی هیپرباریک می‌تواند اکسیژن‌رسانی به بافت‌های ایسکمیک را افزایش داده و به بهبود زخم و مبارزه با عفونت‌های بی‌هوازی کمک کند.

در این بین اکسیژن‌تراپی به‌ویژه در زخم‌های دیابتی و گانگرن گازدار مؤثر است و به‌کار می‌رود.

انواع پانسمان پیشرفته

پانسمان‌های پیشرفته با فراهم کردن محیط مرطوب و محافظت از زخم، به دبریدمان طبیعی و بهبود کمک می‌کنند. این پانسمان‌ها نقش مهمی در مدیریت زخم‌های نکروزه دارند. انواع پانسمان‌های پیشرفته مانند پانسمان‌های روزین عبارتند از:

• هیدروژل (Hydrogel): این پانسمان‌ها محیط مرطوب ایجاد می‌کنند و برای زخم‌های خشک یا نکروزه مناسب‌اند. هیدروژل به نرم شدن بافت مرده و تسهیل دبریدمان کمک می‌کند.
• آلژینات (Alginate): از جلبک دریایی ساخته شده و برای زخم‌های ترشح‌دار مناسب است. این پانسمان‌ها جذب بالایی دارند و به کنترل عفونت کمک می‌کنند.
• فوم (Foam): برای زخم‌های با ترشح متوسط تا زیاد استفاده می‌شود و از پوست اطراف محافظت می‌کند.
• آنتی‌میکروبیال: حاوی موادی مانند نقره یا عسل هستند که خاصیت ضدباکتریایی دارند و برای زخم‌های عفونی مناسب‌اند.

این پانسمان‌های پیشرفته برای تسریع بهبود زخم و جلوگیری از پیشرفت نکروز طراحی شده‌اند.

مقایسه پانسمان‌های پیشرفته

 مراقبت خانگی و پیشگیری از سیاه شدن زخم

مراقبت خانگی و پیشگیری از نکروز زخم نیازمند توجه دقیق به وضعیت زخم و عوامل خطر است. نکات زیر برای پیشگیری و مدیریت زخم‌های در معرض نکروز توصیه می‌شود:

• کنترل علائم هشدار: به محض مشاهده ترشح غیرعادی، بوی بد یا درد جدید، به پزشک مراجعه کنید.
• تعویض منظم پانسمان: بسته به نوع زخم و پانسمان، هر 24 تا 72 ساعت پانسمان را تعویض کنید. پانسمان‌های مرطوب باید مرتب بررسی شوند تا از خیس شدن بیش از حد جلوگیری شود.
• حفظ محیط مرطوب: برای زخم‌های بدون نکروز، محیط مرطوب به بهبود کمک می‌کند. هیدروژل‌ها و پانسمان‌های آلژینات در این مورد مؤثرند.
• تغذیه مناسب: مصرف پروتئین، ویتامین C و روی برای ترمیم بافت ضروری است. بیماران دیابتی باید قند خون خود را کنترل کنند تا بهبود زخم تسریع شود.

فراموش نکنید که مراقبت مناسب در خانه و پیشگیری از سیاه شدن زخم، به ویژه در افراد مستعد، اهمیت بسیار زیادی دارد.

راهنمای خرید پانسمان پیشرفته روزین

ما در بنیان تجر، مجموعه‌ای کامل از پانسمان‌های پیشرفته را برای مدیریت انواع زخم‌ها، به ویژه زخم‌های نکروز شده، فراهم کرده‌ایم. البته انتخاب پانسمان مناسب برای زخم‌های نکروزه به نوع زخم، میزان ترشح و وجود عفونت بستگی دارد. باتوجه به این اهمیت، در ادامه، چند محصول پانسمان پیشرفته معرفی شده‌اند:

• پانسمان هیدروژل روزین: برای زخم‌های خشک و نکروزه، با خاصیت مرطوب‌کنندگی بالا.
• پانسمان آلژینات ضد باکتری روزین: مناسب برای زخم‌های ترشح‌دار، با قابلیت جذب بالا.
• پانسمان فومجذب بالای روزین: برای زخم‌های با ترشح متوسط، با محافظت از پوست اطراف.
• پانسمان نقره: حاوی نقره برای کنترل عفونت در زخم‌های نکروزه.

برای بررسی دقیق‌تر، خرید یا مشاوره تخصصی در مورد محصولات روزین و انتخاب بهترین پانسمان برای وضعیت خاص شما، می‌توانید به ما مراجعه کنید یا از طریق شماره‌های تماس با کارشناسان ما در ارتباط باشید.

نتیجه‌گیری

سیاه شدن زخم یا نکروز یک عارضه جدی است که نیازمند تشخیص و درمان به‌موقع است. با درک علل (مانند ایسکمی و عفونت)، شناخت علائم (تغییر رنگ و بوی بد) و استفاده از روش‌های درمانی مناسب مانند دبریدمان و پانسمان‌های پیشرفته، می‌توان از عوارض جدی مانند قطع عضو جلوگیری کرد. بیماران دیابتی و سالمندان باید به‌طور ویژه به مراقبت از زخم‌های خود توجه کنند. برای کسب اطلاعات بیشتر درباره پانسمان‌های پیشرفته یا مشاوره با متخصص زخم، به صفحات محصولات ما مراجعه کنید یا با تیم پشتیبانی تماس بگیرید. پیشگیری و درمان به‌موقع، کلید حفظ سلامت شماست و سلامت شما اولویت ماست.