زخم چیست: انواع، مراقبت و درمان آن با پانسمان های پیشرفته

زخم درواقع یک نوع گسستگی در قسمتی از بافت بدن می‌باشد. این گسستگی به شیوه‌های مختلفی رخ می‌دهد، که از مهم‌ترین آن‌ها می‌توان به خراشیدگی، پارگی، بریدگی و یا سوراخ شدن انواع سوختگی با درجات مختلف، زخم های دیابتی حاد و مزمن و زخم های ناشی از تروما اشاره کرد.

زخم‌ها به دو صورت زخم‌های باز و بسته طبقه‌بندی می‌شوند. زخم‌های باز زخم‌هایی هستند که در آن‌ها سطح محافظ بدن (پوست یا غشاهای مخاطی) دچار گسستگی شده و اجازه ورود مواد خارجی و میکرو ارگانسیم های عفونی را به بافت‌ها را می‌دهند. درمقابل، در زخم‌های بسته، بافت‌های آسیب‌دیده در تماس با محیط بیرون قرار نمی‌گیرند و فرآیند ترمیم بدون ورود آلودگی صورت می‌گیرد.

زخم‌ها هم‌چنین براساس میزان آلودگی در چهار دسته مختلف قرار می‌گیرند، که شامل موارد زیر می‌باشند:

زخم تمیز

این نوع زخم در شرایط استریل یعنی شرایطی که هیچ گونه عامل بیماری‌زا وجود ندارند ایجاد می‌شود. برخلاف دیگر انواع زخم‌ها، زخم‌های تمیز به راحتی بهبود می‌یابند.

زخم آلوده

زخم‌های آلوده معمولاً ناشی از تصادفات هستند. در این زخم‌ها، ارگانیسم‌های بیماری‌زا و اجسام خارجی دیده می‌شوند.

زخم عفونی

در این نوع زخم، ارگانیسم‌های بیماری‌زا وجود دارند که در حال تکثیر هستند. از دیگر ویژگی‌های زخم‌های عفونی وجود علائم بالینی عفونت (ظاهر زرد، درد، قرمزی، ترشح چرک) است.

زخم کلونیزه

زخم‌های کلونیزه یک حالت مزمن از زخم بوده که حاوی ارگانیسم‌های بیماری‌زا می‌باشند. این نوع زخم به سختی بهبود می‌یابند، که نمونه‌ای از آن زخم بستر می‌باشد. این زخم‌ها گاهابه سبب پیچیدگی هایی درسیستم ایمنی و ترمیم  بدن میزبان دیرتر بهبود میابند

انواع زخم

زخم به دو نوع باز و بسته طبقه‌بندی می‌شود. زخم‌های باز، زخم‌هایی هستند که لایه‌های بیرونی پوست دچار آسیب می‌شوند، از این رو مواد خارجی به راحتی وارد بافت‌ها می‌شوند. از سوی دیگر، زخم‌های بسته، زخم‌هایی هستند که لایه‌های بیرونی پوست دچار صدمه نشده و بافته‌های آسیب دیده در معرض مواد آلاینده و میکروارگانیسم‌ها قرار نمی‌گیرند.

زخم‌ها به طور عمده به چهار دلیل ایجاد می‌شوند، که شامل خراش (ساییدگی)، پارگی، زخم جراحی، زخم سوختگی، زخم بستر، زخم دیابت و سوراخ شدگی و جداشدگی می‌باشند. امروزه جهت درمان زخم‌های باز از پانسمان‌های تخصصی استفاده می‌شود. انواع مختلفی از این نوع پانسمان‌ها موجود است، که هریک به شیوه‌ای متفاوت با فراهم کردن محیطی مرطوب برای زخم، باعث بهبودی و التیام آن می‌گردند.

انواع پانسمان زخم

یکی از رایج‌ترین و مؤثرترین شیوه‌های مراقبت از زخم، استفاده از پانسمان است، که انواع مختلفی از آن‌ها موجود می‌باشد. این نوع پانسمان‌ها استریل بوده و محیط مرطوبی برای درمان زخم بستر فراهم می‌کند. هم‌چنین، استفاده از آن‌ها راحت بوده و نیاز به تعویض مکرر آن‌ها نیست.

از دیگر مزایای پانسمان های پیشرفته زخم می‌توان به کاهش درد، کنترل ترشحات زخم، کاهش التهاب زخم و آلوده نکردن آن با ذرات باقی مانده اشاره کرد. پانسمان (Dressing) نوعی بالشتک، گاز و یا پارچه سترون و فشرده است، که هدف استفاده از آن، مراقبت از زخم، جلوگیری از آسیب رسیدن به زخم و هم‌چنین کمک به بهبود آن است. با توجه به نوع زخم، از پانسمان‌های مختلفی برای آن استفاده می‌شود، که در ادامه به مهم‌ترین آن‌ها اشاره می‌شود:

آلژینات

یکی از متداول‌ترین و پراستفاده‌ترین پانسمان‌های زخم، آلژینات است. این نوع پانسمان تحت فرایندهایی خاص از منبع جلبک دریایی تهیه می‌شود. یکی از مهم‌ترین ویژگی پانسمان آلژینات، زیست تخریب‌پذیر بودن آن‌هاست. هم‌چنین، از قدرت جذب بسیار بالایی برخوردار بوده که آن‌ها را برای زخم‌ها با ترشحات خیلی زیاد مناسب می‌کند. پانسمان آلژینات قادر است 15 تا 20 برابر وزن خود ترشحات را جذب کند. از دیگر مزایای این نوع پانسمان، کاربرد آسان آن‌ها و عدم ایجاد حساسیت برای افراد است.

اساس عملکرد آلژینات برپایه برهمکنش میان یون‌های کلسیم موجود در پانسمان با یون‌های سدیم موجود در زخم است، که آن را به ماده‌ای ژله مانند تبدیل می‌کند. این ماده ژله‌ای با فراهم کردن یک محیط مرطوب برای زخم باعث بهبودی آن می‌شود.

همان‌طور که بیان شد، پانسمان آلژینات برای زخم‌ها با ترشحات خیلی زیاد نظیر زخم‌های بسیار عمیق، زخم‌های فشاری شدید، و سوختگی‌ها کاربرد دارد. از این نوع پانسمان نمی‌توان برای زخم‌هایی که خشک بوده یا ترشحات آن‌ها کم است استفاده کرد، زیرا قدرت جذب بسیار بالای آن‌ها باعث ایجاد محیط خشک‌تری می‌گردند.

هیدروکلوئید

پانسمان هیدروکلوئید نوع دیگری از پانسمان‌ها بوده، که قابل استفاده به عنوان پانسمان اولیه و هم‌چنین پانسمان ثانویه می‌باشد. این نوع از از یک لایه داخلی آب‌دوست (هیدروفیلیک) ساخته شده است. در ساختار آن ترکیباتی نظیر کربوکسی متیل سلولز، پکتین، یا ژلاتین و هم‌چنین یک لایه خارجی آب‌گریز (هیدروفوبیک) است. زمانی که پانسمان‌های هیدروکلوئید در تماس با ترشحات زخم قرار می‌گیرند، آن‌ها را جذب کرده و به یک ماده ژله‌ای (ولی در مقیاسی اندک)  تبدیل می‌شوند که این ماده، یک محیط مرطوب برای التیام زخم فراهم می‌کند.

لایه خارجی از جنس پلی اورتان بوده و زخم‌ها را از ورود هرگونه عوامل خارجی نظیر باکتری‌ها محافظت می‌کند. پانسمان‌های هیدروکلوئید برای انواع مختلفی از زخم‌ها نظیر (زخم‌های عمیق و نیمه عمیق)، زخم‌های گرانوله و  ادندکی نکروز شده، زخم جراحی‌های بزرگ و زخم‌ها با ترشحات کم تا متوسط و زخم های فشاری مانند زخم بستر قابل استفاده هستند.

فوم

پانسمان‌های فوم به عنوان یکی از انواع پانسمان‌ها نقش مهمی در بهبود زخم ایفا می‌کند. این نوع پانسمان از پلی یورتان نیمه تراوا ساخته شده که حاوی حفراتی برای جذب و نگهداری سیال می‌باشد. قدرت جذب آن‌ها با توجه به ضخامت پانسمان متغیر است. ناحیه تماس آن‌ها غیرچسبنده و بدون پرز بوده که برداشت آن‌ها را تسهیل می‌کند.

لایه خارجی پانسمان‌های فوم ضدآب بوده که نقش آن، جلوگیری از ورود باکتری‌ها و دیگر آلاینده‌ها به زخم است و در عین حال از پس زدن اگزودا به پانسمان پشتی حمایت کننده جلوگیری میکند. این نوع پانسمان به دو صورت بدون و با حاشیه چسبنده موجود می‌باشد. هم‌چنین، ابعاد و اشکال مختلفی از آن‌ها در بازار قابل دسترس می‌باشند. برخی از پانسمان‌ها حاوی یک مانع باکتریایی ساخته شده از یک فیلم شفاف می‌باشند. علاوه بر آن، یک عامل ضدباکتریایی از جنس نقره، عسل مانوکا، و آنتی بیوتیک در برخی از آن‌ها مشاهده می‌شود.

پانسمان‌های فوم با فراهم کردن محیطی مرطوب برای انواع مختلف زخم‌ها نظیر زخم‌ها با ترشحات کم و زیاد، زخم پا، زخم‌های محل جراحی، زخمهای پیوند پوست، زخم های سوختگی‌ جزئی، زخم های ناشی از ساییدگی‌ها، زخم‌های عفونی و پارگی‌ها، زخم‌های پریستومال تخلیه، زخم‌های فشاری، همچنین زخم‌هایی که نیاز به درمان زخم فشار منفی دارند (NPWT) و لوله‌های تراکئوتومی و گاستروستومی می باشند، که این نوع پانسمان سبب بهبودی آن‌ها می‌شوند. در عین حال پانسمانهای فوم نقشه به سزایی در of-loading و حذف فشار از روی زخم دارد.

هیدروژل

پانسمان‌های هیدروژل از پلیمرهای آب‌دوست حاوی مقادیر زیادی آب (90 درصد آب) ساخته می‌شوند، که نقش آن‌ها، التیام زخم با فراهم کردن محیط مرطوب برای آن، کاهش درد، و کاهش عفونت است. این نوع پانسمان جزء پراستفاده‌ترین نوع از پانسمان‌ها می‌باشد، که برای بهبود طیف وسیعی از زخم‌ها نظیر زخم‌های فشاری، نکروزی، عفونی، زخم‌ها با ترشحات کم، سوختگی‌های درجه دو و زخم‌های دردناک مفید هستند.

پانسمان شفاف

پانسمان‌های شفاف به دلیل ضخامت کم (نازک بودن) کاربرد آسانی دارد. این پانسمان از پلی اورتان ساخته می‌شود. یک طرف از آن‌ها خاصیت چسبندگی دارد که به پوست اطراف زخم می‌چسبد اما به خود زخم نمی‌چسبد. پانسمان‌‌های شفاف دارای مزایایی می‌باشند. یکی از ویژگی آن‌ها، انعطاف‌پذیر بودن آن‌هاست. علاوه بر آن، دارای خاصیت کشسانی می‌باشند. هم‌چنین، این نوع پانسمان شفاف بوده و می‌توان بدون برداشتن آن، زخم را وارسی کرد.

پانسمان زخم در منزل

پانسمان زخم اگرچه فرآیند ساده‌ای به نظر می‌رسد، اما گاهی اوقات اگر به صورت اصولی انجام نشود می‌تواند عوارض مختلفی نظیر عفونت به همراه داشته باشد و باعث تأخیر در فرآیند التیام زخم گردد. هم‌چنین، در مواقعی نیاز است پانسمان کردن برای افراد سالخورده و پیر که توانایی مراجعه به مراکز درمانی را ندارند صورت گیرد. در این شرایط بیان شده، پانسمان زخم بهتر است توسط افراد متخصص در منزل صورت گیرد.

بهترین روش پانسمان زخم

بسیاری اوقات افراد پانسمان زخم را خود در منزل به تنهایی انجام می‌دهند و از این طریق آن را درمان می‌کنند. اما، این سوال برای آن‌ها پیش می‌آید که پانسمانی که آن‌ها انجام داده‌اند بهترین روش پانسمان زخم بوده است؟ باید به این نکته توجه داشت که پانسمان غیراصولی زخم در بسیاری از مواقع می‌تواند باعث ایجاد عوارضی برای افراد شود، که از جمله آن‌ها می‌توان به ایجاد عفونت اشاره کرد. بنابراین، توصیه می‌شود پانسمان زخم تا حد امکان توسط افراد متخصص صورت گیرد.

ملزومات درمان زخم 

ملزومات درمان زخم با توجه به نوع زخم متفاوت است. درصورتی که زخم جزئی باشد، از پانسمان، پد گاز استریل، نوار چسب پزشکی و پماد آنتی بیوتیک برای درمان آن استفاده می‌شود. اما، درمان زخم‌های جدی نیازمند مراقبت‌های ویژه است، تا از هرگونه عفونت زخم جلوگیری شود.

مراقبت و مدیریت درمان زخم با پانسمان 

با استفاده از پانسمان می‌توان از زخم، مراقبت و درمان آن را مدیریت کرد. پانسمان به عنوان پوششی بر روی زخم قرار می‌گیرد، که آن را دربرابر ورود میکروارگانیسم‌ها و مواد آلاینده محافظت می‌کند. هم‌چنین، محیط مرطوبی برای زخم فراهم می‌کند، که از این طریق باعث بهبودی آن می‌گردد. از مزایای استفاده از پانسمان می‌توان به جلوگیری از عفونت زخم، جذب ترشحات و خون و محافظت در برابر آسیب‌های فیزیکی اشاره کرد.

عوارض و مشکلات زخم ها

یکی از مهم‌ترین عوارض زخم، عفونت است. هم‌چنین، درمواردی که اعمال فشار مستقیم جهت جلوگیری از خون‌ریزی عمل نکند، خود باعث ایجاد مشکلاتی می‌گردد. وجود علائمی چون افزایش ترشحات، وجود چرک با بوی نامطبوع و رنگ نامتعارف، داشتن تب و عدم بهبودی زخم نشان دهنده عفونت زخم هستند.

پیشگیری از عفونت زخم

یکی از مؤثرترین روش‌های پیشگیری از عفونت زخم، استفاده از پانسمان است. پانسمان علاوه بر اینکه محیط مرطوبی برای بهبودی زخم فراهم می‌کند، از ورود میکروارگانیسم‌ها و دیگر آلاینده‌ها به زخم جلوگیری می‌کند. علاوه بر آن، پانسمان کردن به محافظت از زخم در برابر عفونت کمک می‌کند.

ویژگی های یک پانسمان ایده‌آل برای زخم بستر 

یک پانسمان ایده‌آل جهت درمان زخم بستر باید ویژگی‌های زیر داشته باشد:

• استفاده از آن آسان باشد.
• ترشحات موجود در زخم را جذب کند.
• هنگام برداشت پانسمان، بقایای آن به زخم نچسبد.
• باعث ایجاد آلرژی یا حساسیت برای افراد مصرف کننده نشود.
• زخم را در برابر آسیب‌های مکانیکی و فیزیکی محافظت نماید.
• به صورت استریل شده بوده و فاقد هرگونه میکروارگانیسم باشد.
• بتواند با فراهم کردن محیطی مرطوب برای زخم، باعث درمان آن شود.
• در اندازه‌های مختلف موجود بوده و از نظر قیمت، مقرون به صرفه باشد.
• گازهای مختلف نظیر هوا، اکسیژن، وغیره توانایی عبور از آن داشته باشند.
• اجازه ورود به هرگونه مواد خارجی نظیر آلاینده‌ها و میکروارگانیسم‌ها را ندهد.

سوالات متداول